સવિશેષ પરિચય:

અમૃતલાલ યાજ્ઞિક

યાજ્ઞિક અમૃતલાલ ભગવાનજી (૮-૮-૧૯૧૩) : વિવેચક, ચરિત્રકાર, નિબંધકાર, સંપાદક, અનુવાદક. જન્મ સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના ધ્રાંગધ્રામાં. પ્રાથમિકથી મૅટ્રિક સુધીનો અભ્યાસ ધ્રાંગધ્રાંમાં. ૧૯૩૬માં શામળદાસ કૉલેજમાંથી ગુજરાતી-અંગ્રેજી વિષયો સાથે બી.એ. ૧૯૩૯માં ત્યાંથી જ એ જ વિષયોમાં એમ.એ. ૧૯૩૯-૪૦માં રામનારાયણ રુઈયા કૉલેજમાં ખંડસમયના વ્યાખ્યાતા. ૧૯૪૦ થી ૧૯૬૦ સુધી ત્યાં જ ગુજરાતીના મુખ્ય અધ્યાપક. ૧૯૬૦-૬૧માં કે. જે. સોમૈયા કૉલેજ, ઘાટકોપરના સ્થાપક આચાર્ય. ૧૯૬૧ થી ૧૯૭૮ સુધી મીઠીબાઈ કૉલેજ ઑવ આર્ટસ ઍન્ડ સાયન્સ, વિલેપાર્લેના આચાર્ય.

આ લેખકની શિક્ષણ, સાહિત્ય અને સંસ્કારજગતની ત્રિવિધ સેર એમના વાઙમયક્તિત્વનાં અનેક પાસાંઓને સ્પર્શે છે. સહૃદય સ્વાધ્યાયના નમૂના જેવા એમના વિવેચનલેખો ‘ચિદઘોષ’ (૧૯૭૧)માં સંગૃહીત છે. ‘મુખડા ક્યા દેખો દરપનમેં’ (૧૯૭૯)માં શિક્ષણ અને સમાજ વિશેના ચિંતન સાથે સાહિત્યચિંતનનો વિભાગ મુકાયેલા છે. ગુજરાતી ગ્રંથકાર શ્રેણીનાં એમનાં પુસ્તકો ‘કિશોરલાલ મશરૂવાલા’ (૧૯૮૦) અને ‘ગુલાબદાસ બ્રોકર’ (૧૯૮૩) નિષ્ઠાપૂર્વકનાં છે.

સ્વાનુભવ વર્ણવતું ‘જગગંગાનાં વહેતાં નીર’ (૧૯૭૦), શિક્ષણ-સમાજ-વિષયક ‘આત્મગંગોત્રીનાં પુનિત જલ’ (૧૯૭૪), સ્વાનુભવકથિત પ્રસંગઘટનાઓ આપતું ‘જાગીને જોઉં તો’ (૧૯૭૬), શિક્ષણસમાજને ચીંધતું ‘સમાજગંગાનાં વહેણો’ (૧૯૮૧), સમાજના ઘટકરૂપ કુટુંબચિંતન આપતું ‘કુટુંબજીવનનાં રેખાચિત્રો’, ‘વિદ્યાસૃષ્ટિના પ્રાંગણમાં’ (૧૯૮૭)- આ સર્વ સત્વાગ્રહી પુસ્તકોના ચિંતનાત્મક નિબંધોનું સરલ ગદ્ય ધ્યાનાર્હ છે.

‘લોકસાહિત્યનું સમાલોચન’ (૧૯૪૬), ‘ગુજરાતનમાં ગાંધીયુગ : ઐતિહાસિક અને સાહિત્યિક અવલોકન’ (૧૯૬૮) એ એમનાં સંપાદનો છે; તો ‘કાવ્યસુષમા’ (૧૯૫૯), ‘વાઙમયવિહાર’ (૧૯૬૪), ‘અક્ષર આરાધના’ અને ‘સાહત્યિક વાદ’ (૧૯૮૦) એમનાં મહત્વનાં સહસંપાદનો છે.

‘ધૈર્યશીલોની વીરકથાઓ’ (૧૯૫૯), ‘શિક્ષણ અને લોકશાહી’ (૧૯૬૪), ‘અમેરિકાની સંસ્કૃતિની રૂપરેખા’ (૧૯૬૪), ‘કુમારન્ આશાન્’ (૧૯૭૯) વગેરે એમના અનુવાદો છે.

-હિમાંશુ ભટ્ટ

વિકીપીડિયામાં આ માહિતી મૂકવામાં આવી છે.