સવિશેષ પરિચય:

મધુસૂદન પારેખ

પારેખ મધુસૂદન હીરાલાલ, ‘કીમિયાગર’, ‘પ્રિયદર્શી’, ‘વક્રદર્શી’ (૧૪-૭-૧૯૨૩) : હાસ્યલેખક, વિવેચક, સંપાદક, અનુવાદક. જન્મ અમદાવાદમાં. વતન સુરત. ૧૯૩૯માં પ્રોપ્રાયટરી હાઈસ્કૂલ, અમદાવાદથી મૅટ્રિક. ૧૯૪૫માં મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાંથી ઇતિહાસ-અર્થશાસ્ત્ર વિષયો સાથે બી.એ. ૧૯૫૨માં ગુજરાત યુનિવર્સિટીમાંથી ગુજરાતી-સંસ્કૃત વિષયોમાં એમ.એ. ૧૯૫૮માં ‘ગુજરાતી નવલકથા સાહિત્યમાં પારસીઓનો ફાળો’ પર પીએચ.ડી. ૧૯૪૫ થી ૧૯૫૫ સુધી ભારતી વિદ્યાલય, અમદાવાદમાં શિક્ષક. ૧૯૫૫ થી ૧૯૮૩ સુધી હ. કા. આર્ટસ કૉલેજ, અમદાવાદમાં ગુજરાતીના અધ્યાપક. ૧૯૮૩માં નિવૃત્ત. ૧૯૬૧ થી ‘બુદ્ધિપ્રકાશ’ના તંત્રી. ૧૯૭૪ થી ગુજરાત સાહિત્ય સભાના મંત્રી. ૧૯૭૨નો કુમારચંદ્રક.

‘ગુજરાત સમાચાર’ ઉપરાંત ‘ગુજરાત ટાઈમ્સ’, ‘શ્રી’ વગેરેમાં પ્રગટ થયેલા એમના હાસ્યલેખોમાંથી પસંદ કરેલા લેખોના સંગ્રહો ‘હું’, શાણી અને શકરાભાઈ’ (૧૯૬૫), ‘સૂડી સોપારી’ (૧૯૬૭), ‘રવિવારની સવાર’ (૧૯૭૧), ‘હું, રાધા અને રાયજી’ (૧૯૭૪), ‘આપણે બધા’ (૧૯૭૫), ‘વિનોદાયન’ (૧૯૮૨), ‘પેથાભાઈ પુરાણ’ (૧૯૮૫) વગેરે પ્રકાશિત થયા છે. એમાંનો હાસ્યરસ મધુર અને પ્રસન્નકર છે.

શાળા-કૉલેજોમાં ભજવી શકાય એવાં એમનાં હાસ્યરસિક એકાંકીઓ ‘નાટ્યકુસુમો’ (૧૯૬૨) અને ‘પ્રિયદર્શીનાં પ્રહસનો’ (૧૯૮૧)માં સંગૃહીત છે. શૅક્સપિયરનાં નાટકો પરથી વાર્તાંતરો સ્વરૂપે ‘શૅક્સપિયરની નાટ્યકથાઓ’ (૧૯૬૫) એમણે આપી છે. સંસ્કૃત નાટકોની રૂપાંતરિત ‘સંસ્કૃત સાહિત્યની નાટ્યકથાઓ’ (૧૯૭૫) પણ નોંધપાત્ર છે.

‘આવિર્ભાવ’ (૧૯૭૩), ‘દલપતરામ’ (૧૯૮૦), ‘દલપતરામ અને સ્વામિનારાયણ’ (૧૯૮૦), ગુજરાત સાહિત્ય સભાની ‘કાર્યવાહી’ (૧૯૬૧, ૧૯૬૩, ૧૯૮૧, ૧૯૮૨, ૧૯૮૩) તેમ જ અંગ્રેજી સાહિત્યના ઉદયકાળથી મિલ્ટન સુધીના સાહિત્યના ઇતિહાસનો સરળ ગુજરાતી ભાષામાં કિંચિત્ પરિચય આપતો ‘અંગ્રેજી સાહિત્યનું આચમન’ (૧૯૭૯) વગેરે એમના વિવેચનગ્રંથો છે.

આ ઉપરાંત એમના અનુવાદ તથા સંપાદનગ્રંથોમાં ‘અમેરિકન સમાજ’ (૧૯૬૬), ‘હેન્રી જેમ્સની વાર્તાઓ’ (૧૯૬૯), ‘કનૈયાલાલ મા. મુનશી : સાહિત્ય જીવન અને પ્રતિભા’ (૧૯૬૭), ‘અર્વાચીન ગુજરાતનું રેખાદર્શન’ (અર્વાચીન ગુજરાતી સાહિત્યનો આસ્વાદ, ૧૯૮૧), ‘હિંદુસ્થાન મધ્યેનું એક ઝૂપડું’ (૧૯૬૮) વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

કિશોરો અને બાળકો માટે એમણે ‘શામળ ભટ્ટની વાર્તાઓ’ (૧૯૬૬), ‘વૈતાલપચીસી’ (૧૯૬૭), ‘સિંહાસનબત્રીસી’- ૧-૨ (૧૯૭૦), ‘બુધિયાનાં પરાક્રમો’, ‘અડવાનાં પરાક્રમો’, ‘ખાટીમીઠી વાતો’ (૧૯૭૩), ‘મૂરખરાજ’ (૧૯૭૬), ‘ડાકુની દીકરી’ (૧૯૭૮), ‘બાર પૂતળીની વાતો’ (૧૯૮૧) વગેરે પુસ્તકો આપ્યાં છે.

-પ્રફુલ્લ મહેતા

વિકીપીડિયામાં આ માહિતી મૂકવામાં આવી છે.